Oefenen & Terughalen
Geschreven door Hannah Bijlsma; leraar in het basisonderwijs (groep 3), onderwijsonderzoeker aan de Universiteit van Twente en Inspecteur PO/VO bij de Onderwijsinspectie
Het aanleren van kennis of vaardigheden houdt niet op bij een goede instructie. Het oefenen en terughalen is net zo belangrijk, misschien zelfs nog belangrijker. De kern hiervan ligt in de cognitieve leertheorie: door het oefenen en terughalen van aangeleerde lesstof werk je als leraar aan het ontwikkelen van een goede opslag- en terughaalcapaciteit in het langetermijngeheugen van je leerlingen. Je verankert als het ware de kennis of vaardigheden in het brein waardoor deze gemakkelijk weer terug te halen zijn.
De didactische principes die bij oefenen en terughalen horen, hebben een sterke overlap met de instructieprincipes van Rosenshine (zie de vorige blog van Eva Elbertse). Volgens Eva is de moraal van het verhaal: ondersteun leerlingen in het leren door eerst zelf de verantwoordelijkheid voor het leerproces bij jezelf te houden en deze verantwoordelijkheid geleidelijk in je les én lessenreeks aan de leerlingen over te dragen. Dit doe je als leraar door systematisch te oefenen met de lesstof én de lesstof regelmatig terug te halen.
Het instructieprincipe van oefenen, dat grotendeels tijdens de les gebeurt, is gevisualiseerd in het GRRIM-model (het Gradually Released Responsability Instruction Model; zie Figuur). Dit model lees je van boven naar beneden: de leraar doet het voor, de leraar en de leerlingen doen het samen, de leerlingen doen het samen, de leerlingen doen het alleen. Zo wordt door oefenen steeds meer de verantwoordelijkheid van het leerproces bij leerlingen gelegd.
Bron: Fisher, D., & Frey, N. (2008). Better learning through structured teaching: A framework for the gradual release of responsibility.Alexandria, VA: Association for supervision and curriculum Development.
Het terughalen van lesstof is te vergelijken met het zogenoemde rehearsal practice. Als leraar herhaal je de aangeleerde kennis of vaardigheden gedurende een aantal weken (dus gedurende een lessenreeks). Door deze herhaling van de lesstof wordt het terughalen van de aangeleerde kennis of vaardigheden uit het langetermijngeheugen steeds gemakkelijker voor leerlingen. Bovendien beklijft de kennis of vaardigheid beter als er regelmatig naar wordt verwezen en kan nieuwe lesstof gemakkelijk gekoppeld worden aan het reeds geleerde. Hierdoor kunnen cognitieve leerschema’s opgebouwd en verstevigd worden: schema’s in de hoofden van leerlingen waarin onderwerpen aan elkaar worden verbonden.
Eén van de doorloopjes uit de serie oefenen en terughalen is het ‘gebruik van concrete voorbeelden’. Dit doorloopje gebruik ik in mijn klas (groep 4) vaak tijdens de rekenlessen. Ik werk dan met verschillende handelingsniveaus, zodat ik de lesstof tijdens de les heel bewust van concreet naar abstract aanbied. Als ik zie dat een leerlingen het meer abstracte niveau niet direct begrijpen, oefen ik met concreet materiaal om de lesstof aan te bieden. Tijdens dit oefenen leg ik steeds meer verantwoordelijkheid bij de leerlingen, zodat de lesstof beklijft.
In het voortgezet onderwijs kan het doorloopje ‘terughalen met klasgenoten’ goed worden toegepast. Dit doe je door leerlingen elkaars kennis te laten testen en elkaar van opbouwende feedback te laten voorzien. Let op: het geven van goede feedback aan een medeleerling vraagt aandacht en uitleg: geef hiervoor richtlijnen en voorzie in goede voorbeelden.
Met het doorloopje ‘wekelijks en maandelijks herhalen’ kun je als leraar werken aan het terughalen. Het idee is simpel: ontwikkel hulpmiddelen om te leren, maak tijdens de lessenreeks ruimte voor gespreid oefenen, kies op dat moment een van de dooploopjes als terughaalactiviteit en verken hiaten en fouten zodat je daaropin kunt gaan. Leg tijdens het terughalen regelmatig verbanden met andere onderwerpen, zodat leerlingen hun leerschema’s opbouwen en verbeteren.
Al met al: door oefenen en terughalen werk je als leraar aan de verankering van kennis of vaardigheden en bouw je aan de cognitieve leerschema’s. Elke les opnieuw.
