Een veilige, op leren gerichte relatie tussen leraar en leerling creëren

Geschreven door Hannah Bijlsma; leraar in het basisonderwijs (groep 3), onderwijsonderzoeker aan de Universiteit van Twente en Inspecteur PO/VO bij de Onderwijsinspectie

Een veilige, op leren gerichte relatie tussen de leraar en zijn/haar leerlingen in de klas is voor leerlingen essentieel om tot leren te komen. Dit vormt de basis voor gewenst gedrag in de klas. Met name aan het begin van het schooljaar is het belangrijk om als leraar aan deze relatie te werken. Maar hoe doe je dat?

Pieter-Jan de Ruiter, leraar van groep 3/4/5 op Verbazisschool WOW! en bestuurslid bij de Beroepsvereniging Academici Basisonderwijs (BAB), neemt ons mee in hoe hij werkt aan goed gedrag in de klas vanuit veilige relaties met zijn leerlingen.

Hannah Bijlsma

Pieter-Jan de Ruiter

Pieter-Jan zit bij schrijven van dit blog midden in de voorbereidingsweek. “Wat betreft gedrag en relaties denk ik meteen aan de lezing van Luc Stevens op het BAB-congres. Hij zei: ‘De interactie met de leerlingen is de kern van ons werk’. Als de interactie goed is, dan komen leerlingen tot leren.” Een goede interactie kenmerkt zich door eerlijkheid, positiviteit en vriendelijkheid. Dit geldt voor zowel leraren naar leerlingen als voor leerlingen onderling. Pieter-Jan: “Je merkt meteen als leerlingen niet goed met elkaar omgaan. Er heerst dan een spanning in de klas die voelbaar is”.

Met de doorloopjes Positieve relaties en Positief framen kun je werken aan een goede interactie in de klas. Deze doorloopjes stimuleren je om vanuit duidelijke verwachtingen, een afgebakende rolopvatting en met een positieve insteek te communiceren naar je leerlingen. Je bent dan vriendelijk en warm, maar ook assertief. Dit betekent dat je van je leerlingen medewerking verwacht zonder macht te hoeven gebruiken of respect af te dwingen.

Pieter-Jan werkt hieraan door leerlingen gericht te complimenteren en correcties zo onopvallend mogelijk te geven: “Een negatieve boodschap in de klas is nooit bevorderlijk voor de interactie. Dat probeer ik altijd te voorkomen. Ik ben, met name aan het begin van het schooljaar, zowel vriendelijk als assertief, en reageer altijd vanuit verwachtingen die van tevoren duidelijk gemaakt zijn”.

Het is belangrijk om meteen aan het begin van het schooljaar de verwachtingen (regels en procedures) in de klas helder te hebben, bijvoorbeeld hoe je van leerlingen de aandacht vraagt. Door duidelijk te zijn in je verwachtingen en daar consequent naar te handelen kun je als leraar veel negatief gedrag voorkomen. Het doorloopje Seinen, pauzeren, aandringen kan je hiermee helpen. Zo stimuleer je leerlingen consistent gedrag te vertonen na een bepaald sein. Bijvoorbeeld ‘stil zijn en luisteren’ na het ringelen van een belletje of het klappen in je handen.

Pieter-Jan past in de eerste weken van het schooljaar het doorloopje Herhaal routines toe: “In de eerste dagen van het schooljaar oefen ik vrijwel alle procedures en regels met de leerlingen. Ik doe voor wat ik verwacht, benoem expliciet het gedrag dat ik wil zien en oefen dit totdat de leerlingen het door hebben.” Ook hierin komt het positief framen terug: “Als leerlingen na een paar dagen of weken ander gedrag vertonen dan dat ik op basis van de procedures en regels van ze verwacht, dan corrigeer ik altijd positief. Niet: je mag niet rennen door de gang, maar: we lopen door de gang. Zo geef ik het negatieve gedrag weinig aandacht. Ik geeft daarnaast vaak hardop en heel concreet complimenten als leerlingen gedrag laten zien wat ik van ze verwacht.” Door hardop te complimenteren en van dichtbij te corrigeren houd je de sfeer positief. Een andere manier van corrigeren is net doen of het gedrag van leerlingen een misverstand is (zie stap 5 van Positief framen). Dit zorgt voor een lichte vorm van humor, waardoor je correctie vriendelijk maar ook duidelijk is.

De zogenoemde ‘gouden weken’ vormen een essentiële basis voor de rest van het schooljaar. Op de school van Pieter-Jan volgen ze een rooster die vanuit een gezamenlijke visie op de gouden weken gemaakt is. Daarop staan voor bijna elke dag energizers en werkvormen uitgewerkt om te werken aan groepsvorming en aan onderlinge relaties. Pieter-Jan: “Ik ben altijd zenuwachtig voor de eerste schooldagen. Dat is ook wel terecht; deze dagen vormen namelijk de basis van goede relaties en gewenst gedrag waar je het hele schooljaar profijt van hebt. Door het gebruik van bovenstaande technieken heb ik handvatten om er een succes van te maken.”

Doorloopje Positief framen. Klik om te vergroten.