3 keer is scheepsrecht?!

Geschreven door Hannah Bijlsma; leraar PO, onderwijsonderzoeker, schrijver en projectleider

Met deze quote uit de 19de eeuw startte mijn schoolteam een werksessie over ‘gespreide oefening’. Al jaar en dag is dit een bekende manier om lesstof over te brengen en te verankeren in het lange termijngeheugen. Deze didactische bouwsteen heeft in de komende periode onze focus. Daarmee verbeteren we ons onderwijs waardoor leerlingen meer en diepgaander kunnen leren.  

Uit onderzoek van de Duitse psycholoog Herman Ebbinghaus (1885) weten we namelijk dat voor het onthouden en toepassen van lesstof het beter is dat dit verspreid in de tijd over meerdere oefensessies aan bod komt. Dit heet ook wel spaced learning: het gespreid aanbieden van lesstof waardoor leerlingen de lesstof uiteindelijk beter onthouden. 

Mijn schoolteam ging ermee aan de slag. Maar zo gemakkelijk als het hierboven staat is dat niet. Allereerst merkten we op dat wat aangeboden wordt belangrijk is. Complexe lesstof vergeten leerlingen sneller dan minder complexe lesstof. Daarnaast maakt het uit hoe belangrijk de lesstof gevonden wordt (het nut van wat leerlingen leren). Onbelangrijke dingen worden gewoonweg sneller vergeten. Ook kan het verschil uitmaken of iets als tekst, visueel of op beide manieren wordt aangeboden (dual coding). Tot slot maakt het ook uit  wanneer informatie wordt aangeboden. Informatie die aan het begin of eind van een les overgedragen wordt, onthouden leerlingen een stuk beter dan informatie die middenin zit. 

Dit bracht ons tot een aantal belangrijke inzichten waar we in ons handelen rekening mee houden:  

• Hoe complexer de lesstof, hoe frequenter de herhaling zou moeten zijn. Als leraar kun je dit goed inschatten door te blijven monitoren of leerlingen de lesstof begrijpen (bijvoorbeeld door wisbordjes) of vanuit eerdere ervaring met de aangeboden lesstof. 
• Het is belangrijk het nut van de lesstof duidelijk te maken: waarom leren we dit aan de leerlingen aan? Dit draagt bij aan bewustwording bij leerlingen van wat ze leren tijdens de les en de toepassing van het geleerde in andere contexten. 
• We bieden de lesstof op verschillende momenten op verschillende manieren aan: via tekst, door het te vertellen en door het te laten zien met aantekeningen, bordwerk of afbeeldingen. Doordat het via verschillende ‘kanalen’ bij leerlingen binnenkomt, kan de lesstof beter worden opgeslagen. 
• Wees je bewust van de momenten van de les waarop leerlingen ‘in kunnen zakken’ als het om cognitieve activatie gaat. Je kunt het best aan het begin van de les herhalen wat je eerder hebt aangeboden, en het laatste deel van de les om te herhalen wat er in die les geleerd is.  

En nu concreet aan de slag! Er zijn verschillende doorloopjes die helpen om bij het gespreid oefenen van de lesstof met bovenstaande vier inzichten rekening te houden. Het inschatten van de complexiteit van de lesstof kan door het gebruik van meerkeuzevragen. Dat is een mooie manier om inzicht te krijgen in misvattingen, of -interpretaties van leerlingen en te monitoren of alle leerlingen de lesstof hebben begrepen. 

Om leerlingen het nut van de lesstof duidelijk te maken, kun je gebruik maken van een kennisoverzicht. Dat zorgt ervoor dat leerlingen zelfstandig een sterk schema opbouwen en begrijpen hoe de aangeboden lesstof past in het ‘grotere plaatje’ (bijvoorbeeld de leerdoelen van de periode). Een ander doorloopje dat hierbij kan helpen is uitleg oefenen, waardoor leerlingen een beter begrip ontwikkelen van concepten, verschijnselen of een reeks gebeurtenissen.  

Voor het aanbieden van lesstof via verschillende kanalen kan het doorloopje dubbel coderen: overzichten maken ondersteunend zijn, waarin je als leraar wordt gestimuleerd de lesstof te ondersteunen met grafische weergaven.  

Tot slot: Wees je altijd bewust van het laatste aspect: het ‘inzakken’ van leerlingen in het midden van de les. Gebruik prikkelende opmerkingen, activerende werkvormen en samenwerkingsopdrachten om leerlingen gedurende de hele les tot leren aan te zetten. Én herhaal eerder aangeboden lesstof aan het begin van de les, zo activeer je voorkennis en zal het effect van de herhaling groter zijn. 

De komende weken gaan wij met gespreid oefenen aan de slag. Om onze interventies zo succesvol mogelijk te laten zijn zorgen we voor een lerende cultuur op school. We bereiden samen voor hoe we gespreid oefenen effectief en efficiënt kunnen inrichten, kijken bij elkaar in de lessen, geven elkaar gerichte feedback en baseren ons op onderwijsonderzoek door verschillende Doorloopjes toe te passen die gespreid leren bevorderen.  

Ik kijk uit naar de uitkomsten van dit proces en zal deze over een tijdje met jullie delen.  

Doorloopje Dubbel coderen: overzichten maken. Klik om te vergroten.