Uitleggen en voordoen als basis
Geschreven door Hannah Bijlsma; leraar PO, onderwijsonderzoeker, schrijver en projectleider
Het hart van effectief onderwijs wordt gevormd door het proces van kennisoverdracht, het ontwikkelen van begrip van concepten en processen en het (leren) toepassen van het geleerde in allerlei situaties. ‘Uitleggen en voordoen’ zijn daarbij onmisbare vaardigheden in het repertoire van iedere leraar. Op dinsdag 16 januari 2024 nemen Ellen Smolenaars (MBO) en Coen Nijland (S(B)O) drie doorloopjes met ons door die gaan over dit onderwerp. In dit blog licht Smolenaars alvast een tip van de sluier op over haar visie op Uitleggen en voordoen in het MBO.
Smolenaars windt er geen doeken omheen: “Met uitleggen en voordoen wordt een basis gelegd voor leerlingen en studenten om sneller en beter tot leren te komen. Bij onze MBO-studenten van niveau 3 en 4 zie je vaak dat ze het geleerde pas echt kunnen omzetten in kennis als ze er mee aan de slag gaan. Hiermee daag je ze uit. Dat is waar ik voor ga: betekenisvol uitleggen en voordoen.”
Het aanleren van (nieuwe) lesstof of vaardigheden aan leerlingen en studenten tijdens een les zou de corebusiness van jou als leraar moeten zijn. Het kan daarbij helpen als hetgeen je aanbiedt zowel verbaal als visueel gepresenteerd wordt. Bovendien zou lesstof aangeboden moeten worden in kleine, heldere stappen die indien nodig gevisualiseerd zijn met behulp van materialen en/of afbeeldingen. Dat is ook wat Smolenaars doet: “Ik gebruik tijdens mijn uitleggen en voordoen graag een mix van visueel en auditief aanbod dat het leerproces van mijn studenten stimuleert. Tijdens de Digidate van 16 januari zal ik een aantal concrete voorbeelden noemen.”
Gebruik maken van zowel visueel als auditief aanbod is echter niet overal vanzelfsprekend. Smolenaars: “Te vaak zie ik dat leraren alleen maar (auditieve) informatie zenden, waardoor leerlingen en studenten niet uitgedaagd worden er zelf mee aan de slag te gaan. Juist de transfer naar de betekenisvolle praktijk is belangrijk om een leerproces te bevorderen.”
Hierin lijkt het MBO wel te verschillen van het funderend onderwijs: “Zelf heb ik geen ervaring in primair en voortgezet onderwijs. Maar ik zie wel dat in het voortgezet onderwijs vaker informatie alleen auditief wordt aangeboden. In het MBO wordt veel meer projectgericht gewerkt. Er vindt dan een korte uitleg plaats waarna studenten meteen met het onderwerp aan de slag gaan. Ik merk dat de overgang van het voortgezet onderwijs naar het MBO voor studenten vaak moeilijk is.”
Doorloopjes beschrijven op gedetailleerde wijze hoe je concreet kunt werken aan een betekenisvolle instructie met uitleggen en voordoen. Neem bijvoorbeeld het doorloopje metacognitief praten. Metacognitief praten is het proces waarbij denkprocessen door de leraar verteld worden en expliciet worden gemaakt. Dit is met name bij praktijkopdrachten enorm belangrijk. Je kunt leerlingen ondersteunen in hun voortgang door een opdracht te plannen, monitoren en te evalueren, strategisch na te denken over hoe een probleem op te lossen en hun gedachteproces te articuleren.
De doorloopjes breng kwaliteitsbesef bij en pak misvattingen aan helpen jou als leraar ook om heel bewust tijd te besteden aan betekenisvol uitleggen en voordoen. Wanneer de deze Doorloopjes inzet bij projecten en praktijkopdrachten kunnen leerlingen en studenten door heel duidelijke criteria en een voorbeeld van hoe het eindproduct eruit zou moeten zien, betekenisvol werken aan de opdracht en deze succesvol afronden. Als foutieve aannames bij leerlingen nog aanwezig zijn, bijvoorbeeld een hiaat in voorkennis of een foutief voorbeeld, dan kan nieuwe lesstof nooit goed overgebracht worden en kost het later nog meer moeite om dit bij te sturen.
Waarom moet men écht naar de Digidate komen op 16 januari? Smolenaars: “Als collega leraren in alle onderwijssectoren geïnspireerd willen raken over hoe ze leerlingen en studenten kunnen uitdagen en hoe ze hun uitleg zó kunnen neerzetten dat ze voor leerlingen en studenten het meeste leerrendement halen: dan moet je zeker komen!”
Doorloopje Metacognitief Praten. Klik om te vergroten.